Kanadyjska mozaika literacka
Wacław Sadkowski


                   1968

   Obszerna, dwujęzyczna antologia A. J. M. Smitha "Modern Canadian Verse" (1967) ukazuje nader interesujący materiał poetycki, o którym wydawca powiedział, iż "staje się bardziej podobny do nowoczesnej poezji w Stanach Zjednoczonych, Anglii i Francji niż do poezji kanadyjskiej wieku XIX". Twórczość takich poetów, jak Alain Grandbois, Anne Gėbert, Gaëtien Lapointe, Irving Layton, Margaret Avison, Al Purdy, Leonard Cohen, James Reaney potwierdza słuszność tej oceny.
   Szczególnie ciekawym pisarzem wydaje się Leonard Cohen - poeta i pieśniarz "protest songów" poetyckich, a także utalentowany prozaik. Mam na myśli przede wszystkim powieść "Beautiful Losers" (1966), której partie początkowe drukowała "Literatura na Świecie" (1873). Kanwa psychologiczno - obyczajowej powieści o trójkącie małżeńskim: starego uczonego, antropologa, jego żony Edith, z pochodzenia Indianki i nijakiego B., posła prowincji Quebec do parlamentu federalnego w Ottawie, posłużyła tu autorowi nie tylko do rozsnucia misternej siatki analiz psychologicznych i pełnych nastroju, utkanych właściwie z materii poetyckiej opisów mikroklimatów środowiska montrealskich intelektualistów, ale także do ukazania indiańskich pierwiastków kulturowych i archetypów myślenia i odczuwania, które wniknęły do obyczajowości i kultury kanadyjskiej.
   Jednakże powieść ta powstała na obczyźnie, w Grecji, gdzie pisarz osiadł na stałe, i jest właściwie rodzajem przesłania pisarskiego skierowanego do kręgu bliskich przyjaciół (w kręgu tym dwaj co najmniej pisarze, Ken Kesey i Thomas Berger podjęli poszukiwania artystyczne Cohena). "Beautiful Losers", podobnie jak poprzednia powieść tego pisarza, "The Favourite Game", jest w gruncie rzeczy książką elitarną, mało komu jeszcze znaną w Kanadzie.
   Ale próby takie, jak pisarstwo Cohena, świadczą, że problematyka własnego kraju, nieobecna właściwie w twórczości pisarzy kanadyjskich, którzy często traktowali Kanadę jak miejsce czasowego pobytu, przestaje być dla nich obojętna; nostalgia przestaje być pułapem poczucia wewnętrznej łączności z macierzą u tych, którzy ją opuścili. Dotyczy to zarówno francuskojęzycznej twórczości literackiej, zwłaszcza poetyckiej, gdzie to poczucie "tożsamości" i "autentyczności" kanadyjskiej wyraziło się najpełniej, choćby w patriotycznych rapsodach Francois Hertela, jak i literatury anglojęzycznej (rzecz ciekawa, że zdobywali się nań łatwiej imigranci, na przykład wzmiankowany już Richler w prozie, a A. M. Klein w poezji); literackie odzwierciedlenie problemów i konfliktów współczesnej rzeczywistości kanadyjskiej staje się częstym motywem tematycznym bieżącej produkcji literackiej, o czym świadczy większość nowel zebranych w tomie "Canadian Short Stories", opracowanym przez Roberta Weavera (1969).